OFELIA - "Hamlet" Wiliama Szekspira [Biblioteka analiz literackich]

OFELIA

Towarzyszka księcia, Ofelia, weszła w świadomość potomnych jako symbol cichego, żałosnego obłąkania. Miarą czułego, dobrotliwego serca Szekspira jest to, co zrobił dla tej postaci, biorąc ją z Bratobójstwa ukaranego, gdzie w obłędzie swoim zachowywała się napastliwie, nieprzyzwoicie wobec błazna Phantasmo, ścigając go swoją miłością. Szekspir, przypuszczalnie pomny zdarzeń w Stratfordzie w związku z osobą nieszczęśliwej Katarzyny Hamnet, która utopiła się po stracie ukochanego, otoczył śmierć Ofelii nimbem niezapomnianej poezji. Melancholijnie brzmią jej piosenki ludowe, nucone w okresie obłędu. Odzwierciedlają się w nich tragiczne powikłania jej życia, złamanego wypadkami, w które los wplątał jej ukochanego. Pozbawiona opieki matki, zdana na wolę nieroztropnego ojca i gwałtownego brata, dała się w swej naiwnej prostocie ducha użyć jako przynęta polityki króla i ojca, co odstręczyło od niej królewicza. Razem z ojcem uległa złudzeniu, że jej odmowa stała się źródłem obłąkania Hamleta.

Kłamstwo, które popełniła, twierdząc w czasie spotkania z księciem, że ojciec przebywa w swoim mieszkaniu, kiedy w istocie ukrywał się za kotarą razem z królem i podsłuchiwał ich rozmowę, przypłaciła utratą zaufania Hamleta. Była świadkiem takiego silnego rozdrażnienia Hamleta, iż uwierzyła w jego obłąkanie, wyrażając żal nad nim i nad sobą:

O, jak szlachetny duch zwichnięty został!

Dworaka, wodza, mędrca ton, miecz, umysł;

Kwiat oczekiwań potężnego państwa,

Wzór ukształcenia, zwierciadło poloru,

Cel zwracającej się uwagi świata:

Wszystko to, wszystko wniwecz obrócone!

I ja, ze wszystkich kobiet najnędzniejsza,

Com ssała nektar słodkich jego ślubów,

Skazanam teraz widzieć tę wspaniałą,

Wybraną duszę, jak spękany dzwonek,

Chrapliwe tylko wydającą dźwięki;

To czyste źródło bogatej młodości

Zmącone szałem. O, czemuż musiałam
Ujrzeć, co widzę, widzieć, co widziałam! (III, 1)

Podczas przedstawienia Zabójstwa Gonzagi, szczególnie przed rozpoczęciem gry i podczas przerw, z żartobliwej rozmowy kochanków można było się spodziewać, że powrócą dawne przyjazne stosunki między nimi. Niestety, wydarzenia niesamowitej nocy po przerwanej grze, fatalna, z własnej inicjatywy Poloniusza przedsięwzięta jego szpiegowska akcja położyła kres wszelkiej nadziei na poprawę. Ojciec, któremu ślepo we wszystkim była posłuszna, zginął niechlubnie i to z ręki jej ukochanego. Wstrząs ten zwichnął jej rozum i wywołał cichy, żałosny obłęd, w którym zatraciła poczucie rzeczywistości. Mówi o tym współczujący z nią Horacy:

Ciągle wspomina o ojcu;

Słyszała, mówi, że świat krzywo idzie;

Wzdycha i chwyta się za serce; lada

Fraszka ją drażni; słowa jej bez związku

Nie określają niczego, jednakże

Zastanawiają; podnosi je słuchacz

I zszywa podług kroju własnych myśli;

Każdy zaś wyraz jej, obok wyrazu

Jej twarzy, ruchów i postawy, takie

Czyni wrażenie, że można by myśleć

Iż jest w nim jakaś myśl, tylko zawiła

I bardzo smutna. (IV, 5)

Widok obłąkanej córki szambelana jest tak przejmujący, że królowa, która ją szczerze lubiła i w przeciwieństwie do jej ojca i brata nie sprzeciwiała się myśli o jej małżeństwie z Hamletem, broniła się obecnie przed jej widokiem i nieskoordynowanymi lamentami. Tylko wzgląd na otoczenie kazał jej pokonywać wewnętrzny opór i pozwalać na przebywanie obłąkanej w jej obecności. Nieszczęśliwa nie poznawała własnego brata, nie przestawała mówić o ojcu, wręczała obecnym kwiaty na pamiątkę, wzruszając ich do łez swoją niewinną łagodnością i żałobą. Królowa opowiadała później, że nawet wpadłszy do strumienia, nie zdawała sobie sprawy ze swego położenia i niebezpieczeństwa, lecz jakby czując się w swoim żywiole śpiewała urywki tęsknych piosenek, aż "nasiąkłe szaty pociągnęły z sobą biedną ofiarę ze sfer melodyjnych w zimny muł śmierci".

Czy gwałtowna, przeciwko kobietom skierowana tyrada Hamleta, wygłoszona w obecności Ofelii, w akcie I, scenie 2, była skierowana osobiście przeciw niej? Co w mowie tej zarzuca Hamlet rodzajowi niewieściemu? O czym świadczą zachowanie się i słowa Hamleta podczas pogrzebu Ofelii? Czy znasz inne utwory Szekspira, w których znajdziesz postać równie wzruszającą i nieszczęśliwą jak Ofelia?

[Stanisław Helsztyński, Hamlet Wiliama Szekspira, Biblioteka analiz literackich, Warszawa 1969]